Villa de Clercq ter Veenwouden
Gebouwd in opdracht van Pieter de Clercq (1849-1934) in 1898, door hem bewoond tot 1928
In 1898 besloot Pieter de Clercq, dan 49 jaar oud, om zich terug te trekken uit de directie van de Ontvang- en Betaalkas en te verhuizen naar Friesland, waar hij diverse boerderijen bezat, die hij door vererving in eigendom had verkregen. Hij zag het als zijn plicht om als (groot-)grondbezitter te wonen in de provincie waar zijn goederen lagen.
Door de Leeuwarder architect Hendrik H. Kramer (1850-1934) liet hij in Veenwouden een groot, rechthoekig huis bouwen, twee bouwlagen hoog, met een afgeknot schilddak en twee lagere vleugels. Om de massaliteit te verzachten heeft de architect de ruimtelijke elementen, zoals erkers, balkons, geveltoppen, raamtraveeën en de vleugels, op asymmetrische wijze aan of in het gebouw geplaatst. Op allerlei plaatsen zijn die elementen versierd met bouwdetails in neo-renaissance-trant.
In 1899 was de woning gereed en kwam het gezin over uit Amsterdam, waar het had gewoond op Herengracht 264. Alleen de enige zoon Samuel bleef in Holland.
De twee volgende foto’s zijn vermoedelijk gemaakt rond 1900.
Jacob Hepkema schreef in diens Historische wandelingen door Friesland 1894-1917 (heruitgave Leeuwarden 1970): “Onder Veenwouden dient het landhuis van den heer de Clercq vermeld als een klein kasteeltje met fraaie omgeving, doch meer nog heeft de stichter en bewoner van dat huis aanspraak op een woord van waardeerende onderscheiding. Vroeger kassier in de hoofdstad des Rijks, heeft deze Hollander zich met buitengewonen ijver, toegelegd op de beoefening der Friesche taal die hij zich geheel eigen heeft gemaakt. Hij is voor zoover ons bekend de eerste en eenige Hollander, welke dit ooit heeft bestaan. Hij is Fries met de Friezen mee geworden, niet ten halve maar volbloed, menig geboren Fries tot een beschamend voorbeeld.
Tevens hoorden we uit den mond des volks in warme woorden gewagen, hoe eene dochter des huizes, met zelfopofferende toewijding in wijden omtrek rondging, om met woord en daad te troosten en te steunen overal waar door ziekte en armoede hulp en bijstand noodig mocht worden geacht. Zeldzame voorbeelden werden ons medegedeeld van haar treffend liefdebetoon, zelfs verre buiten harer inwoning. Eere deze jonge dame van goeden huizen, die geen eere zoekt en wier daden bovewn onzen lof zijn verheven.”
Bedoeld wordt de oudste dochter Maria de Clercq (1875-1965).
Pieter de Clercq heeft veel voor Veenwouden gedaan, maar dit verhinderde niet dat het gemeentebestuur van Dantumadeel, waarvan Pieter zelf enige jaren wethouder was geweest, de belastingen omvormde tot een progressief systeem. Grootgrondbezitters werden hierdoor veel hoger aangeslagen. Onenigheid over dit onderwerp was er waarschijnlijk de (hoofd-)oorzaak van dat Pieter de Clercq in 1928, gedesillusioneerd, Friesland verliet. Met zijn echtgenote vestigde hij zich vervolgens in Zeist, waar zij hun laatste levensjaren sleten.
Niet lang voordien, in 1927, is van de villa (door de lokale bevolking ‘it slot’ genoemd) een aantal mooie foto’s gemaakt.
Villa de Clercq werd gekocht door een aantal notabelen uit Veenwouden en omgeving, met als doel deze te bestemmen als rustoord voor bejaarden. Zij riepen daartoe een vereniging in het leven: de “Christelijke Vereniging ter verzorging van Ouden van Dagen, Talma Rustoorden”. Later werden door deze vereniging nog meer bejaardenoorden aangekocht.
Om in de villa in Veenwouden meer personen te kunnen huisvesten, werd deze met een zijvleugel uitgebreid, zoals kan worden gezien op deze oude luchtfoto.
Tegenwoordig is het pand eigendom van de woningbouwvereniging Het Patrimonium, die er appartementen van heeft gemaakt.
Op 31 oktober 2003 werd in Veenwouden, op initiatief van de heer Koen Zondag, een dagdeel aan Pieter de Clercq gewijd. Willem Dudok van Heel, een achterkleinzoon van Pieter de Clercq, onthulde een in de gevel van de villa aangebrachte steen, ter herinnering aan De Clercq als “iverder (ijveraar) foar Fryslân en it Frysk”. Daarna vond nog een bijeenkomst plaats, met een lezing van de heer Zondag, in het kerkje van de doopsgezinde gemeente.
